Zeewier op Bornholm

We moeten het hier eens over zeewier hebben. Niet over dat spul dat verwerkt wordt in sushi of deel uitmaakt van hippe vegarecepten, maar over het zeewier dat in grote rottende massa’s aanspoelt op de kusten van de wereldzeeën. ‘Monsterachtige drek besmeurt de parelwitte stranden van Mexico’, luidde deze zomer een kop in de Volkskrant. Ook op Aruba en Bonaire is het raak. Het gaat om het bruinwier Sargassum, dat daar in toenemende mate de stranden bevuilt; een verschijnsel dat volgens een in de krant geciteerde deskundige een direct gevolg is van de opwarming van de aarde. Het kan de toeristenindustrie de nek omdraaien.

Het viel me een paar jaar geleden voor het eerst op, dat ook de stranden van Bornholm verontreinigd worden door lange zwarte stroken aangespoeld zeewier. Als het zich ophoopt in het bijna stilstaande water van kleine baaien of op plaatsen waar de zee een bocht maakt, kan het enorm gaan rotten en stinken. Niet direct het plaatje waarmee je binnen- en buitenlandse toeristen naar de parel van de Oostzee lokt. In mijn herinnering lag er vijfentwintig jaar geleden nauwelijks zeewier op de stranden van Bornholm. Is mijn herinnering juist? Is dit een symptoom van de klimaatverandering, zoals blijkbaar in Mexico en de Cariben het geval is?

Nee, dat is het niet. De verklaring is, dat ik de laatste vijftien jaar altijd in het voor- of naseizoen op Bornholm ben geweest. We hebben hier zelfs een keer de hele winter doorgebracht. In de jaren daarvóór gingen we altijd in het hoogseizoen. Schoolgaande kinderen, het kon niet anders. En wat blijkt nu: in de drie zonnige zomermaanden haalt de gemeente Bornholm het vieze spul van het strand. Eén telefoontje over aangespoeld tang (zeewier) en de schoonmakers gaan aan het werk. Maar alleen in het toeristenseizoen.

Zeewier spoelt hier al sinds mensenheugenis aan. Gewoon een kwestie van windrichting, windkracht en stroming. Het is wel erger geworden op plekken waar mensen vlakbij de zee hun vakantiehuisje bouwden en de grote keien die daarbij tevoorschijn kwamen, als golfbrekers op het strand legden. Dat zorgt ter plaatse voor draaikolken, waar wier in rondtolt en zich ophoopt. Dat gebeurt ook bij de vissershaventjes op het eiland.
In de negentiende eeuw werd het aangespoelde zeewier verzameld, te drogen gelegd op een tangplads en daarna op het land gebruikt als bescherming tegen vorst en als mest. In die tijd ging het om blaaswier, een bruinwier dat ook aan de Noordzeekust opduikt. Het wier dat vandaag de dag de Oostzeestranden, waaronder die van Bornholm, bevuilt is het roodwier gaffeltang (Furcellaria lumbricalis), niet te verwarren met gaffelwier. In Nederland komt F. lumbricalis niet voor. Voor de kust van Estland is het plaatselijk in zulke grote hoeveelheden aanwezig, dat het rechtstreeks uit zee kan worden geoogst. Ze maken er gels voor cosmetica en bindmiddelen van.

Voor het zeewier dat de Bornholmse stranden vervuilt, zoeken de deskundigen naarstig naar oplossingen. Kun je er niet iets nuttigs mee doen? Het rottende spul stoot stinkende gassen uit, die kunnen worden verwerkt tot biogas. Bornholm wil in 2025 CO2-neutraal zijn en alle beetjes helpen. Maar biogas ligt politiek gevoelig in Denemarken en dus ook op Bornholm. Omdat de landelijke overheid de staatssteun voor biogas sterk heeft beperkt, heeft de Bornholmse energiemaatschappij begin dit jaar haar enige biogascentrale afgestoten. Dus dat schiet niet op.

Rest de vraag, hoe het komt dat er anderhalve eeuw geleden blaaswier op Bornholm aanspoelde en nu een heel ander wier. Zijn de condities voor blaaswier verslechterd of zijn die voor gaffeltang verbeterd? De Oostzee is in de twintigste eeuw een smerige afvalput geworden. De vele rivieren die erin uitmonden, voerden allerlei troep aan afkomstig uit industrie en landbouw. Het zuurstofgehalte nam af, het nitraatgehalte toe. Zonlicht drong minder diep in het zeewater door, met alle ecologische veranderingen van dien. Moeten we het in één van deze richtingen zoeken? Of is de verklaring misschien toch ‘gewoon’ de opwarming van de aarde? Wie het weet mag het zeggen.

De mogelijkheid hieronder een reactie te geven vervalt twee weken na publicatie.