Begin jaren negentig wees de decaan van een medische faculteit me op een nieuwe ontwikkeling die, naar hij zei, van het grootste belang was: EBM, evidence based medicine. Het streven was, dat er in de geneeskunde alleen nog behandelingen toegepast zouden worden, die op wetenschappelijk bewijs gestoeld waren.
Ik was destijds met stomheid geslagen. Ik wist niet beter of de geneeskunde was per definitie op wetenschappelijk bewijs gebaseerd. Geneeskunde was toch een wetenschappelijke discipline? Daarmee onderscheidde de geneeskunde zich toch van al het alternatieve gedoe, zoals homeopatische, orthomoleculaire en natuurgeneeswijzen? Kortom, wat was er nieuw aan EBM?
Ik besefte toen niet, dat een groot deel van de moderne geneeskunde enkel en alleen gebaseerd is op trial and error, op uitproberen. Je kijkt, simpelweg, of een nieuwe behandeling bij zieke mensen aanslaat. Zo ja: bingo. Zo niet: jammer. Dat heeft ons veel belangrijke kennis over ziekte en gezondheid opgeleverd, zoals over het ontstaan en voorkómen van infecties en over het effectieve gebruik van medicijnen. Chirurgische ingrepen zijn dankzij trial and error steeds verder geperfectioneerd. Maar er zijn in het verleden ook de nodige slachtoffers gevallen bij het uitproberen van nieuwe behandelingen. Iets wat we vandaag de dag niet meer zouden accepteren.
Gewoon uitproberen. Dat klinkt niet erg wetenschappelijk. Toch is ook de ‘evidence’ uit EBM op niets anders gebaseerd dan op uitproberen, maar dan uitproberen op een betrouwbare, ethische en zo nodig herhaalbare manier. Namelijk door de behandeling uit te proberen bij een statistisch verantwoord minimumaantal patiënten en door te vergelijken met een gelijkwaardige controlegroep die de gebruikelijke behandeling krijgt, of een nepbehandeling. Een behandeling mag pas bij mensen uitgeprobeerd worden als er in het lab en eventueel bij dieren effect is aangetoond, zonder al te schadelijke bijwerkingen. Dat neemt niet weg, dat er ook tegenwoordig nog veel geneeskundige behandelingen zijn, die nooit op deze wetenschappelijke manier onder de loep zijn genomen.
De afgelopen vijfentwintig jaar is er dankzij EBM tenminste één ding duidelijk geworden: alle (zieke) mensen zitten anders in elkaar. Bij de één slaat een behandeling wel aan, bij de ander niet. De een heeft veel last van bijwerkingen, de ander nauwelijks. Het blijft bijna altijd gissen waar dat aan ligt. Bij gebrek aan beter wordt de behandeling die bij de meeste patiënten aanslaat en de minste schade berokkent, de standaard. Maar, helaas, zonder de garantie, dat deze standaard altijd werkt en altijd veilig is. Want je kunt zomaar tot degenen behoren, die er niet op reageren of er veel last van hebben.
De behandelingen die de toets van de EBM-methode niet doorstaan, hebben een probleem. Zij mogen in de moderne geneeskunde niet meedoen, terwijl het best kan zijn, dat een minderheid van de patiënten er baat bij heeft. Dat veel natuurgeneesmiddelen niet EBM-proof zijn en toch grif over de toonbank gaan, kan hiermee te maken hebben.
In de medisch-wetenschappelijke wereld is natuurlijk genoegzaam bekend, dat EBM niet zaligmakend is. Vorige maand nog bracht de Raad voor Volksgezondheid & Samenleving het rapport ‘Zonder context geen bewijs’ uit, waarin onder andere de tekortkomingen van EBM aan de orde komen. Niettemin zijn er legio artsen, die de onzekerheden van de medische wetenschap niet met hun patiënten delen, misschien uit angst dat ze anders van hun voetstuk vallen. En daarnaast zijn er talloze patiënten, die verwachten dat artsen, met al hun medische kennis, voor elke kwaal de juiste remedie hebben.
Dit moet echt veranderen. Dokters, vertel steeds opnieuw aan je patiënten, dat we veel meer niet dan wél weten over het menselijk lichaam en dat we daarom eigenlijk nooit vooraf precies kunnen zeggen hoe een behandeling zal uitpakken. Patiënten, besef terdege, dat dokters de wijsheid niet in pacht hebben. Dokters en patiënten, leer leven met onzekerheden, hoe moeilijk dat ook is.
Reageren? Heel graag. Hou er rekening mee dat het soms even duurt, voordat je reactie hier te zien is.