Veranderen doe je zó

Nietsontziend en toegankelijk beschrijft de Franse auteur Édouard Louis (1992) in de autobiografische roman Veranderen: methode, hoe het is om in armoede op te groeien in een geïsoleerde Noord-Franse plattelandsgemeenschap. Zijn broer is alcoholist, zijn vader ziek en werkloos en zijn moeder ontevreden, verbitterd. Zelf wordt hij gepest en vernederd vanwege z’n geaardheid. Als je het hebt over kansenongelijkheid, dan kan het nauwelijks erger.

Al jong beseft Eddy, zoals Édouard eigenlijk heet, dat dit leven voor hem uitzichtloos is. Hij ziet maar één mogelijkheid: weg, weg uit dit dorp. De bevrijding begint als hij terecht kan op een middelbare school in de grote stad Amiens, veertig kilometer verderop.

Het is een enorme cultuurschok. In Amiens is letterlijk alles anders dan thuis. In niets lijkt hij op zijn medescholieren. Ze praten anders en over andere onderwerpen, ze kleden zich anders, bewegen anders, lachen anders, ruiken anders en hebben andere manieren, eetgewoontes en ervaringen. Zijn conclusie is dat hij, om deel uit te maken van deze andere wereld, zichzelf radicaal moet omgooien.

Vanaf dat moment staat zijn leven in het teken van veranderen. Nadya, de moeder van zijn schoolvriendin Elena, ontfermt zich over hem en dankzij hun beider voorbeeldgedrag en goedbedoelde lessen én zijn eigen ijzeren doorzettingsvermogen maakt hij zich de geheime codes van een voor hem nieuwe sociale klasse eigen. Er ontstaat al snel een onoverbrugbare verwijdering tussen hem en de mensen uit zijn oude dorp. Hij neemt ‘revanche op zijn kindertijd’. 

Amiens biedt niet genoeg mogelijkheden voor de totale transformatie die Édouard (zoals Nadya hem noemt) ) nastreeft. Met hulp van een docent die gastlessen geeft in Amiens, lukt het hem om toegelaten te worden tot een prestigieuze vervolgopleiding in Parijs. Ook daar zet hij alles op alles om erbij te horen. En dat gaat hem goed af. Hij ontmoet mannen uit de Parijse elite die hem in contact brengen met de internationale wereld van macht, kunst en cultuur. Op zijn 21ste wordt zijn eerste boek gepubliceerd: Weg met Eddy Bellegueule. Daarmee realiseert hij zijn grootste wens, namelijk om een schrijver te zijn. Het boek is de ultieme revanche op zijn kindertijd.

Toch blijven er vragen. Wat heeft de tomeloze energie die hij in zijn verandering heeft gestoken, hem of anderen uiteindelijk opgeleverd? Heeft hij op de vlucht uit zijn geboortedorp aan anderen schade berokkend? Deze vragen durft hij nauwelijks onder ogen te zien. Hij schaamt zich voor zijn ouders, hij heeft hen pijn gedaan en voelt zich daarover diep schuldig. Hij heeft gebruik gemaakt van welwillende mensen zoals Nadya, Elena en de Parijse elite, die hem, vaak belangeloos, verder hielpen. Nadya zegt later, niet geheel ten onrechte, dat hij van hen heeft geprofiteerd. Hijzelf ziet dat anders, maar het knaagt wel aan hem. Wat heeft hij eigenlijk voor anderen betekend? Hij heeft aan niemand anders gedacht dan aan zichzelf. Voor ‘het geweld in de wereld’ had hij geen oog. Al zijn energie ging zitten in zijn verandering. Voor hem was dat de enige manier om te ontsnappen uit zijn milieu. Veroordeel mij niet, smeekt hij de lezer meermaals. Hij hoopt maar dat hij, door zijn verhaal te delen, andere jongeren kan inspireren om een kansloze jeugd van zich af te schudden.

Édouard Louis heeft prachtig en eloquent de vele, vaak subtiele verschillen tussen uiteenlopende sociale milieus onder woorden gebracht. Dat maakt Veranderen: methode tot een belangrijke, urgente roman. Maar zelf blijft hij in verwarring achter. Zijn transformatie heeft hem bevrijd en gered. Maar hij begint te beseffen dat hij de jeugdervaringen die hem hebben gevormd, niet zomaar achter zich kan laten. Die zitten diep verankerd in zijn gevoelsleven en leveren onbestemde woede, pijn, angst, verdriet en zwaarmoedigheid op. Hij is blijkbaar (nog?) niet in staat om daarmee de confrontatie aan te gaan. Er ligt nog een lange weg vóór hem.

De mogelijkheid hieronder een reactie te geven vervalt twee weken na publicatie.

Dit bericht is geplaatst in Boekbespreking. Bookmark de permalink.