Wie de kernramp van Tsjernobyl in 1986 bewust heeft meegemaakt herinnert zich de angst, die de wereld, in ieder geval Europa, maandenlang in zijn greep hield. We waren er destijds van doordrongen, dat de productie van kernenergie potentieel erg gevaarlijk was. Als er iets fout ging in het productieproces kon er een kernreactie ontstaan die vergelijkbaar was met het ontploffen van meerdere reusachtige atoombommen. Kon een kerncentrale zo goed beveiligd worden dat een ramp te allen tijde te voorkomen was? Tsjernobyl bewees het tegendeel.
De HBO-miniserie Chernobyl doet een beklemmende poging tot reconstructie van de gebeurtenissen
Nog steeds is niet volledig bekend, hoe deze kernramp kon gebeuren en welke effecten de enorme hoeveelheid vrijgekomen radioactiviteit op het leven van mensen, dieren en planten heeft gehad (en nog steeds heeft). De HBO-miniserie Chernobyl doet een beklemmende poging tot reconstructie van de gebeurtenissen. Er wordt een indrukwekkend verhaal verteld over kortzichtigheid, machtsvertoon en onkunde enerzijds, en zelfopoffering, heldenmoed en integriteit anderzijds. We zien wat er zich afspeelt in de uren voorafgaand aan de explosie en wat er gebeurt in de uren, dagen en maanden daarna. We maken de paniek mee in de controlekamer, de moed van de brandweermannen en puinruimers, de arrogantie van het Kremlin en de onverbiddelijke afloop in de rechtszaal, waar schuldigen worden aangewezen en veroordeeld.
In de echte wereld verschenen er na de catastrofe in Tsjernobyl talloze rapporten waarin geprobeerd werd de gezondheids- en andere schade door de ramp vast te stellen. De schattingen liepen uiteen van vierduizend tot een miljoen dodelijke slachtoffers wereldwijd. De opstellers van de rapporten hadden te kampen met tekortschietende informatie over wat er gebeurd was op de rampdag zelf én met gebrekkige modellen over wat radioactiviteit doet met het leven op aarde.
In de miniserie (vijf afleveringen, te zien via Ziggo) ligt de nadruk niet op de gevaren van radioactiviteit, hoewel met name de gruwelen van stralingsziekte nadrukkelijk aan bod komen. De serie toont vooral aan, dat de dreiging schuilt in het wegmoffelen, glashard ontkennen en verdraaien van feiten om gezichtsverlies van autoriteiten en paniek onder de bevolking te voorkomen. Dat deze ramp niet is uitgegroeid tot een catastrofe op wereldschaal is in dit scenario uitsluitend te danken aan de moed van enkelen, die hun eigen leven en dat van honderden anderen opofferden om de gevolgen van het drama nog enigszins binnen de perken te houden.
Mijn zoon, te jong om herinneringen te hebben aan 1986, heeft de serie Chernobyl ook gezien. Hij was onder de indruk van het verhaal, maar hij verbaasde zich erover, dat ik nog steeds beducht ben voor de desastreuze gevolgen van het ontploffen van een kernreactor. ‘Dat zal tegenwoordig echt niet meer gebeuren,’ is zijn geruststellende overtuiging.
Inderdaad, de techniek om kerncentrales te beveiligen is de afgelopen decennia evident verbeterd. Als we vele tientallen miljarden willen investeren, is het mogelijk om betrouwbaar kernenergie op te wekken. En als we de complete wereldbevolking ook maar een deel van ons westerse energieverbruik gunnen, zónder het klimaat nog verder aan te tasten, is kernenergie broodnodig. Toch hou ik mijn hart vast. Leugens, bedrog, opportunistisch wegkijken en onvoorstelbare domheid, zoals getoond in Chernobyl, kwamen niet alleen in de voormalige Sovjet-Unie voor. Bewuste misleiding (‘fakenieuws’) en het monddood maken van deskundigen zijn van alle tijden en plaatsen. Je hoeft niet veel fantasie te hebben om de dreiging te onderkennen van de combinatie van schaamteloos machtsmisbruik en een ontsporende kernreactie. En mocht je fantasie je op dit punt toch in de steek laten, kijk dan naar Chernobyl.
Reageren? Heel graag. Hou er rekening mee dat het soms even duurt, voordat je reactie hier te zien is.
Lieve Joke, het volgende is geen kritiek op jouw blog, maar ik wil graag mijn kant v/d bezorgdheid laten zien. En ik ga in op de discussie die jij aanzwengelt (wél in der haast geschreven). Ik hou me de laatste tijd ook nogal bezig met deze materie. Even een (nu nog (te) ongenuanceerde reactie, omdat ik me hier veel verder in wil verdiepen (en beter beslagen ten ijs wil komen), maar ook (met nog te weinig kennis) op jouw blog wil reageren. De aarde warmt op in razendsnel tempo met catastrofale gevolgen voor 7 miljard mensen. Het kan zijn dat dit een natuurlijke oorzaak heeft die niets met ons menselijk handelen te maken heeft. Als dat zo is, dan is er verder niets aan te doen en hoeft mijn reactie niet geschreven te worden. Veel grote rampen van dit moment zijn in de kern een gevolg van het veranderende klimaat (Bijv. Syrië: misoogsten, met als gevolg armoede en onvrede, leidden tot een burgeroorlog: nu meer dan 560.000 doden. En zo zijn er vele voorbeelden. Ik waag het te stellen dat veel van de huidige (en op korte termijn te verwachte) rampen terug te voeren zijn op klimaatverandering (migratiestromen (die m.i. voor een belangrijk deel nog op gang gaan komen, met alle desastreuze spanningen en ontwrichting tot gevolg, maar ook komen bijv. begraven lijken uit de smeltende permafrost bovendrijven, ijsberen die niet meer weten waar ze het zoeken moeten, 1 miljoen v/d 8 miljoen diersoorten uitgestorven in onwaarschijnlijk korte tijd, met vreselijke gevolgen voor ecosystemen en uiteindelijk dus ook voor de mens in het verschiet, etc etc.
Als we er wél vanuit gaan dat wij een belangrijke bijdrage leveren aan dit opwarmingsproces, dan hebben we het moment dat we het tij konden keren al lang achter ons en moeten we zien wat er nog te redden is. Groene energie? Voordat we die mammoettanker (van bewustwording t/m effectieve aanpak en terugdringing van CO 2 etc) überhaupt van koers kunnen doen veranderen, lopen we decennia achter de feiten aan. Zet de ramp die 7 miljard mensen op relatief korte termijn bedreigt af tegen de (inderdaad beslist flinke) risico’s van kernenergie (en ook nog de terroristische gevaren van vuile bommen etc), maar betrek dan ook de snelheid waarmee met kernenergie misschien nog wat te redden valt. Misschien hebben we het over miljoenen slachtoffers? Ik denk dat dat “mee zal vallen”: (ik citeer Martijn Katan, NRC 26/5/19): “Uit zorgvuldig onderzoek v/d WHO blijkt dat van de 16.000 doden van Fukushima er hoogstens één stierf door straling, de rest door de Tsunami. Daarna weinig straling en nauwelijks ziektes. Wel slachtoffers door de panische evacuatie van 100.000 mensen, psychische problemen en een aantal suïcides. Tsjernobyl: slachtoffers: incompetente technici met ernstige lichamelijke beschadigingen en 28 v/d incompetente (dappere) reddingswerkers dood door stralingsziekte. Duizenden kinderen schildklierkanker,(die relatief goed behandelbaar is) Andere medische gevolgen waren er niet: de bevolking rondom kreeg vlgs WHO veel minder straling dan de overlevenden van Hiroshima en zelfs daar was de toename van kanker verrassend klein” (we kennen nog niet de lang termijn gevolgen van Tsjernobyl en Japan, maar wel die van Hirosjima). Je moet dit natuurlijk niet bagatelliseren, maar dit is onvergelijkbaar minder dan de miljarden die tussen nu en – pak weg- 200 jaar (of eerder) het loodje zullen leggen. en dat moet m.i. zeker veel zwaarder wegen en pleit m.i. voor: a) wél doorgaan met methoden ontwikkelen voor groene energie en b) razendsnel daarnaast overgaan op kernenergie totdat de groene energie volledig toereikend is. Heel misschien is er dan nog iets te redden, maar als je ziet hoe langzaam de ontwikkelingen nu gaan, ben ik erg pessimistisch. En dat kernafval, dat over 1000 jaar gaat lekken? Áls er dan nog een mensheid bestaat, was die in de tussentijd slim genoeg om dit relatief eenvoudige probleem op te lossen.
Samenvatting: ik ben van mening dat je de risico’s van kernenergie/radioactiviteit op de korte termijn moet afzetten tegen de risico’s van de razendsnelle klimaatverandering en de gevolgen daarvan (die m.i. nog véél te weinig doordringen tot het grote publiek). Nogmaals: als de klimaatverandering gewoon een natuurverschijnsel is, dan kunnen we er niets tegen doen.
Mooie blogpost mam! Ontzettend aangrijpende serie, die me wel even heeft doen realiseren hoe heftig het was wat daar toen allemaal is gebeurd. En me een een beter beeld heeft gegeven van de Sovjet-Unie van toen, zowel wat betreft de machtshebbers als de “gewone” mensen.
Ik ben overigens niet zo stellig geweest naar jou toe over kernenergie! Het is in ieder geval duidelijk dat fossiele brandstoffen hun langste tijd hebben gehad…