Op 20 september 1933 wordt in het Duitse plaatsje Weener, vlak over de grens bij Nieuweschans, Wolf de Jonge schijnbaar koelbloedig vermoord. De moordenaar is een bekende van hem, genaamd Joël Pinto. Over dit drama, en over alles wat eraan voorafgaat, handelt Het misverstand, het derde boek van Peter Hein, die een achterneef is van de vermoorde man.
Net als voor zijn eerste boek, De onderduikers, graaft Peter Hein voor Het misverstand diep in zijn eigen familiegeschiedenis. Ditmaal staat niet de Tweede Wereldoorlog centraal, maar de periode daarvoor, om precies te zijn 1933, het jaar waarin Hitler aan de macht komt. Plaats van handeling is het Ostfriese stadje Weener, waar de familie van Heins moeder, de familie De Jonge, voornamelijk met de handel in vee een welvarend bestaan heeft opgebouwd.
Het boek begint met de emotionele beschrijving van de begrafenissen van de vermoorde oudoom en van de moordenaar, uit de mond van de dochter van een ooggetuige. En het boek eindigt daar ook mee, maar dan opgeschreven zoals het er feitelijk aan toe pleegt te gaan op joodse begrafenissen. Een cirkel die zich sluit.
Dat is precies hoe Hein in deze vertelling te werk gaat: in steeds kleinere ommegangen draait hij behoedzaam om de fatale gebeurtenis in 1933 heen, waarbij zijn eigen zoektocht naar de feiten een belangrijke plaats inneemt. Aanvankelijk vormen de smeuïge herinneringen van zijn moeder aan de moord zijn enige bron. Maar telkens wanneer hij bij haar doorvraagt naar de mogelijke motieven van de moordenaar, raakt ze geïrriteerd en zegt ze in het haar eigen mix van Duits en Nederlands: Ach, het ging ja doch om nieks!
Dat kan Hein niet geloven. En er is niemand anders in de buurt aan wie hij het vragen kan, want het grootste deel van de Joodse familie De Jonge heeft de oorlog niet overleefd. Wie wel overleefden zijn over de hele wereld uitgezwermd.
Hein wil er achter komen wat er op die septemberdag in Weener echt is gebeurd, waarom het is gebeurd en in welke context. Hij neemt ons mee op zijn reizen naar Ostfriesland, New York en Israël en we zitten als lezers naast hem, als hij op bezoek is bij verre verwanten of naspeuringen doet in archieven van bibliotheken, gemeenten en kranten. Hij verzamelt talrijke relevante details, die elkaar soms hinderlijk tegenspreken. Uit de brij aan informatie die hij boven water haalt, destilleert hij uiteindelijk de meest waarschijnlijke waarheid. Die waarheid is niet altijd even prettig. Sommige leden van de familie De Jonge hadden bepaald onaangename karaktertrekken. En Heins moeder kon weliswaar prachtige verhalen vertellen over haar familie, maar je moest ze wel met een korreltje zout nemen.
Dit alles schrijft Hein op in een levendige, beeldende en tegelijkertijd zorgvuldige stijl, doorspekt met veelzeggende, kleurrijke dialogen. Hij onthult niet alleen de details over een moord, maar plaatst die in het grotere geheel van families, die op hun eigen manier een gemeenschap vormen en stand moeten houden in een steeds vijandiger omgeving. Daarmee krijgt dit boek een belangrijke historische en sociologische relevantie en overstijgt het royaal het niveau van een vertelling die alleen voor de betreffende families interessant is.
Peter Hein, Het misverstand, Meulenhoff Boekerij bv, 2017. ISBN 978-90-225-7822-3
Reageren? Heel graag. Hou er rekening mee dat het soms even duurt, voordat je reactie hier te zien is.
IK ga hem kopen!
Prachtige analyse, Joke, dank!
Je slaat de spijker op de kop: behoedzaam om de fatale gebeurtenis heen draaien. Daar zat precies de moeilijkheid bij het schrijven: het verhaal is eigenlijk snel verteld. Maar hoe zorg je ervoor dat het spannend en interessant blijft zonder de ontknoping (te vroeg) weg te geven. Het was geen eenvoudige opgave, maar uit jouw reactie en uit die van anderen maak ik op dat het goed gelukt is.
Heb er in ieder geval weer veel van geleerd.