Twee rampen

Op 27 maart 1977 botsten op het vliegveld van Tenerife twee taxiënde vliegtuigen met grote snelheid op elkaar; een ramp, die gezien het aantal slachtoffers de grootste in de geschiedenis van de luchtvaart is. Eén van de vliegtuigen was van de KLM. Er kwamen 574 mensen om het leven, onder wie alle 248 inzittenden van het KLM-toestel.

Tussen de vliegtuigrampen op Tenerife en in Oost-Oekraïne bestaan duidelijke overeenkomsten. De vliegtuigen die op Tenerife in botsing kwamen, waren eigenlijk op weg naar Las Palmas, maar daar had een terroristische organisatie een bom laten ontploffen. Om die reden waren beide vliegtuigen uitgeweken naar Tenerife. Daar ging toen van alles mis wat niet mis had mogen gaan, maar dat neemt niet weg dat de achterliggende oorzaak lokaal politieke terreur was met een onverwacht gruwelijke nasleep. Hierin verschilt de vliegramp van toen dus nauwelijks van de huidige.

plechtigheid-rijnOok in 1977 was het verdriet enorm en was het hele land in rouw gedompeld. Ook toen kende iedereen via via wel iemand die was omgekomen. Ook toen waren er indrukwekkende uitingen van collectieve rouw, zoals een bijeenkomst in een vliegtuighangar, waar meer dan tweehonderd met bloemen overdekte rouwkisten stonden en waar toespraken werden gehouden.

Maar er zijn ook grote verschillen tussen toen en nu. Het belangrijkste verschil is de rol van de overheid. In 1977 was de afwikkeling van de ramp in handen van de luchtvaartmaatschappijen en van particuliere en kerkelijke instanties. De overheid hield zich grotendeels afzijdig. Nu managet de overheid vanaf dag 1 alles wat met de ramp te maken heeft. De bevolking lijkt dat overigens vanzelfsprekend te vinden. Sterker nog, via oude en nieuwe media eisen burgers op hoge toon dat Nederland méér moet doen en die Oekraïners maar eens een stevig lesje moet leren. In de antimilitaristische jaren zeventig was zoiets vrijwel ondenkbaar. Zou Nederland toen geaccepteerd hebben dat de slachtoffers bij terugkeer met militaire rituelen werden omgeven? Zelfs tegen zoiets relatief onschuldigs als de deelname van militairen aan de Nijmeegse Vierdaagse klonk destijds luid protest.

Nog een verschil: emotiemanagement. In 1977 was dat begrip volslagen onbekend. Emotie-management komt erop neer dat het crisisteam van de overheid nauwkeurig de uitingen op de sociale media monitort, om te zien hoe hoog woede, verdriet en andere emoties bij de burgers oplopen, om vervolgens te proberen die gevoelens in goede banen te leiden. Zo kon de overheid juist op tijd een dag van nationale rouw uitroepen. En kon de premier zeggen dat hij, ‘zoals iedereen’, het gevoel heeft actief te moeten ingrijpen, maar dat de regering er toch voor gekozen heeft om… Een geluk bij een ongeluk is, dat we op dit moment een minister van buitenlandse zaken hebben met een aangeboren talent voor emotiemanagement. Ik denk niet dat hij monitors nodig heeft om hem te vertellen welke gevoelens onder de bevolking leven en hoe daarop te reageren.

Begrijp me goed: zoals velen was ook ik oprecht onder de indruk van het militaire eerbetoon dat de slachtoffers in Eindhoven ten deel viel en van de pure emotie in de speech van minister Timmermans bij de Verenigde Naties. Maar tegelijkertijd realiseer ik me, dat er achter de keuze voor militaire rituelen en de noodzaak om emoties te managen een toegenomen hang naar nationalisme schuilgaat. Nationalistische stemmen klinken nu dwingender dan in 1977. En dat verontrust me.

Reageren? Heel graag. Hou er rekening mee dat het even duurt, voordat je reactie op de site getoond wordt.

 

Dit bericht is geplaatst in W.v.t.t.k. Bookmark de permalink.

6 reacties op Twee rampen

  1. Frits Lourens schreef:

    De verschillen tussen wat voortvloeit uit de twee rampen Tenerife en Oekraïne doen vermoeden of versterken het vermoeden dat een hang naar nationalisme sterker wordt. Al even verontrustend vind ik het dat zich tegelijk een hang versterkt naar ondemocratische maatregelen om de wereldwijd explosief groeiende moordlust van het moslimextremisme het hoofd te bieden.

    Uiteraard: hoe roepen wij het geweld dat vanuit het oosten en vooral het midden oosten tegenover ons staat en escaleert een halt toe? Maar ook: hoe roepen wij de reflexen hierop bij onszelf een halt toe?

    Toch is misschien die laatste vraag zelf ook een reflex. Moet nationalisme en alles wat ondemocratisch aandoet wel geheel worden teruggedrongen? Onze huidige democratie is al beperkt: “iedere staatsburger moet evenveel inspraak hebben, ongeacht … ” … vul maar in. Toch zijn kinderen van inspraak uitgesloten. Er zijn goede redenen voor.
    Is de tweede reflex die ik noemde niet een soort smetvrees? Hygiëne is van levensbelang, maar overdreven hygiëne werkt allergieën in de hand.

    De verontrusting is terecht. De wereld verkeert in crisis. Wij worden genoodzaakt en gedwongen na te denken over de beginselen van onze huidige bestel. Dat kan verkeerd uitpakken. Voorzichtigheid geboden. Maar nadenken moeten wij.

    Misschien moet nationalisme niet geheel worden teruggedrongen, maar ligt de hang ernaar onwillekeurig in onze aard, verdient het in een tijd als deze te worden gekanaliseerd en een plek te krijgen. Gevaarlijke krachten die je niet kunt smoren of tegenhouden kun je meestal nog wel richting geven en ze ten goede keren. En misschien moeten de grenzen van de democratie iets anders komen te liggen om te voorkomen dat zij zichzelf te gronde richt.

    Ik heb de wijsheid niet in pacht en weet niet te zeggen of maar te denken waar we binnenkort zullen staan. Wel waag ik het om te zeggen dat wij voor de uitdaging staan om de tirannie die ons nu van buitenaf en van binnenuit bedreigt te verdrijven omwille van de waardigheid en vrijheid van alle mensen. Daarvoor is moed nodig, nu vooral de moed om reflexen te weerstaan en na te denken en behoedzaam door te pakken. Op deze moed is onze democratie uiteindelijk ook gegrondvest in de krachtige woorden en doortastende daden van de grondlegger ervan: Willem van Oranje, die het zei en ten uitvoer bracht: “ik zal niet toestaan dat machthebbers heersen over het geweten van hun onderdanen”.

  2. Ejnar schreef:

    Het gelijkstellen van jezelf of een ander met een collectief, waar nationalisme een vorm van is, zal vroeg of laat altijd leiden tot conflict. Ik denk dat, los van de overheid, de media in het algemeen een veel grotere rol spelen bij dit soort gebeurtenissen vandaag de dag – zowel positief als negatief.

    De snelle en grootschalige aard van de huidige media zorgen ervoor dat nationalisme veel sneller voelbaar en zichtbaar is, en zich daardoor sneller verspreidt.

    Het positieve is dat de media, in de vele vormen die zij vandaag de dag hebben, ervoor kunnen zorgen dat wij een meer genuanceerd beeld krijgen van hetgeen zich daar afspeelt. Het wordt dan wellicht juist minder snel “de Russen” die zomaar “ons” vliegtuig hebben neergeschoten; we leren dat de zaak ingewikkelder in elkaar zit, dat het geen actie is geweest van een collectief, maar een dwaling van een paar dwazen.

  3. joke schreef:

    Maya, wat een heldere analyse! Helemaal waar. Ik probeer in een kort betoog te vangen waarom we nu zo anders omgaan met een ramp die toch qua achtergrond en omvang zo lijkt op die vorige. Ik beperk me tot het technocratische (emotiemanagement) en sociaal-psychologische (rouwrituelen) aspect, in een historisch perspectief. Maar daarvoor is dit ondewerp eigenlijk te gecompliceerd. Het politieke aspect is te evident om weg te laten. Ik heb zitten worstelen met dit blog. Maar ik wilde toch proberen er iets zinnigs over op te schrijven en mijn geest te scherpen.
    Omdat ik denk dat het niet de bedoeling was om een burgervliegtuig uit de lucht te schieten, het is dus min of meer per ongeluk gebeurd, durf ik deze ramp te vergelijken met die van 1977, toen het ook niet de bedoeling was van de bomaanslag dat er een vliegramp uit zou voortkomen.
    Nationalisme ligt gedeeltelijk ten grondslag aan de reacties op de ramp (oorzaak), maar de ramp lokt natuurlijk ook nationalistische reacties uit (gevolg).

  4. Maya Vermeulen schreef:

    Er zijn twee verschillen tussen de rampen: in de Oekraine is er al geruime tijd sprake van een gespannen politieke situatie waarbij het Westen tegenover Rusland staat. Het vliegtuig is zeer wrsch uit de lucht geschoten, een directe oorlogshandeling, die de spanning die er al was heeft verhoogd. Dat is een spanning tussen naties, wat een politiek (overheids) antwoord noodzakelijk maakt.
    De sociale media maken het vervolgens mogelijk dat mensen razendsnel hun eerste emotionele reacties publiek kunnen maken. Die klonteren dan samen en liggen klaar om door politieke bewegingen gekaapt te worden. Emotiemanagement door de overheid is dan ook goed te begrijpen: men kan zo vermijden dat gevoelens die uit de “nationale” onderbuik komen tot irrationele beslissingen leiden. Het probleem is dat meerdere partijen aan emotiemanagement kunnen doen. Poetin bv is ook druk bezig……..Nationalisme is m.i. geen oorzaak, maar een bijeffect daarvan.

  5. joke schreef:

    Dat klopt Klaas. Maar m.i. doet dat in essentie niet veel af aan mijn betoog.

  6. Klaas Roskam schreef:

    Joke

    ik heb je stuk gelezen maar ik mis een wel heel belangrijk verschil
    in 1977 ging het om mogelijk menselijke fout bij opstijgen en landen
    Nu praten we over het uit de lucht schieten met een raket en wordt onderzoek gedwarsboomd.

Reacties zijn gesloten.